اَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ اٰنَٓاءَ الَّيْلِ سَاجِدًا وَقَٓائِمًا يَحْذَرُ الْاٰخِرَةَ وَيَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّه۪ۜ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذ۪ينَ﴿
﴾يَعْلَمُونَ وَالَّذ۪ينَ لَا يَعْلَمُونَۜ اِنَّمَا يَتَذَكَّرُ اُو۬لُوا الْاَلْبَابِ۟
“(Ömrü inkâr ve isyanla geçerek cehennemi boylayan kişi mi) yoksa kendisi âhiretten sakınmakta ve Rabbinin rahmetini ummaktayken, gece saatlerinde (namaz kılan) secde eden ve kıyamda duran biri olarak itaat edici kimse mi? De ki: ‘O (İslâm’ı) bilmekte olan kimselerle, o bilmeyen kişiler eşit olabilir mi?’ (Bunca açıklanan nasihatlerden) ancak hâlis akıllara sahip kimseler iyice öğütlenir!” (Zümer Sûresi:9)
Âyetteki methiye bu vasıflara sahip tüm mü’minlere şâmilse de, Ebû Bekir, Ömer, Osman, İbni Mes‘ûd, Ammâr ve Selman (Radıyallâhu Anhüm) gibi özel zâtlar hakkında nâzil olduğu rivayet edilmiştir.
Cenâb-ı Hak bu âyet-i kerîmede kendisine ortak koşan kişiye şunları söylüyor: Hâl ve gelecek yönünden sen mi daha güzelsin yoksa tâatlerin gerektirdiği gibi geceleyin ibâdete dalan mı, ibâdet vazifelerini gece saatlerinde yapan mı daha güzeldir? Çünkü ibâdeti gece saatlerinde yapmak kabule daha yakındır. Hileden uzaktır. Yani, gizlide de, açıkta da, hastalıkta da dâima ibâdet yapan mı yoksa sadece muztar ve mecbur kaldığı zaman ibadet yapan mı daha iyidir?
Neticesinde Amel Olmayan İlim Değer Taşımaz
Âyet-i Kerîmenin lafzında yer alan (قانِتاً) ‘kaniten’ kelimesi mutlak ibâdet mânâsını ifâde eden kunut mastarından gelmektedir. Kıyamdan önce Cenâb-ı Hak secdeyi zikretmektedir. Çünkü secde, daha engin bir şekilde ibâdet kavramına girmektedir. Secdenin kıyamdan daha üstün olduğu, ekser ulemânın görüşüdür. Çünkü Peygamber Efendimiz (Sallâllâhu Aleyhi ve Sellem): “Kulun Allah’a en yakın olduğu zamanı, secdedeki hâlidir” buyurmuştur.
Âyet-i Kerîmenin devamındaki “Bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?” vurgusu, ilim ve amelin şerefine dikkat çeken bir vurgudur. Anlaşılıyor ki; bilenlerden maksat dindar ve ilimlerinin gereği olanla amel eden âlimlerdir. O ilim ki, neticesinde amel olmazsa Allah (Celle Celâluhû) katında ilim sayılmaz.