Vefâtının sene-i devriyesi vesilesiyle Kâtib Çelebi’yi hayırla, rahmet ve minnetle yâd ediyoruz. Hayatı hakkında detaylı mâlumata erişim sağlamak için tıklayınız… Biz bu yazımızda Kâtib Çelebi’nin Keşfü’z-Zünûn adlı eserinden bahsetmek istiyoruz.
Keşfü’z-Zünûn, Kâtib Çelebi’nin Halep seferi sırasında sahaflarda gördüğü eserleri not etmesiyle yazımına başladığı kitabının, ilavelerle sonradan geliştirdiği şeklidir. İsimlerini yazdığı kitaba ilk kez Kitâbü İcmâli’i-Fusûl ve’l-Ebvâb fî Tertibi’l-‘Ulûm ve Esmâ‘i’l-Kitâb ismini vermişti. Eser başlangıçta Arapça, Farsça ve Türkçe kaleme alınmış eserleri içermekteyken daha sonra bilimler hakkında da malumat eklenerek zenginleştirildi ve Keşfü’z-Zünûn an Esâmi’l-Kütüb ve’l-Fünûn şeklinde isimlendirildi.
Kitabın ismi ‘Kitapların ve Fenlerin İsimlerinden Şüpheli Şeylerin Keşfi’ anlamına gelir ki, kitabın muhtevasına bakıldığında hakikaten de son derece yerinde bir ismin tercih edildiğine kanaat getirilir.
Kâtib Çelebi’nin Telifât Yönünden Kaynakları
Elimizdeki kayıtlara göre Kâtib Çelebi bu şümullü eserini 20 senede tamamlamıştır. Günümüzde bibliyografya olarak tanımlanan alanda elbette ki Keşfü’z-Zünûn’dan evvel kaleme alınmış eserler de mevcut idi. Kâtib Çelebi; İbnü’n-Nedîm’in meşhur eseri el-Fihrist, İbnü’l-Kıftî’nin İhbârü’l-Ulemâ, Taşköprizâde’nin Miftâhü’s-Saâde, İbni Haldûn’un Mukaddime, es-Sübkî’nin Tabakât ve İbni Hallikân’ın Vefeyâtü’l-Ayân gibi kendisinden evvel bu sahada çalışma yapmış olan âlimlerin eserlerinden istifade etmiştir.
Kâtib Çelebi’nin İlimler Alanında Kaynakları
Kâtib Çelebi’nin Keşfü’z-Zünûn’da ilim dallarıyla ilgili kaydetmiş olduğu malumatı sağlarken; Ahmed ibni Yahyâ et-Teftâzânî’nin Mecmûatü’l-Ulûm, Molla Lutfi’nin el-Metâlibü’l-İlâhiyye fî Mevzûâti’l-Ulum, Sadreddinzâde eş-Şirvânî’nin el-Fevâidü’l-Hakkâniye gibi eserlerden istifade ettiği anlaşılmaktadır.
Kitapta 15.000 civarında kitap ve risâle, 10.000 kadar müellif, 300’ün üzerinde de ilim dalı hakkında malumat kayıtlı bulunmaktadır.
Eserde kitap adları, müelliflerin vefât ve ilgili eseri telif tarihleri, eserlerin başlangıç cümleleri, kitapların içerdiği bab ve fasıllar hakkında bilgiler bulunmaktadır. Alfabetik hazırlanmış olan eserde ilim dalları da baş harfine göre ilgili bölümlere yerleştirilmiştir.
Kâtib Çelebi bu büyük eseri ve yaşadığı dönem itibarıyla açmış olduğu ufuk vesilesiyle bütün dünya tarafından tanınmıştır. Onun Keşfü’z-Zünûn’u yabancı dillere de çevrilmek suretiyle çeşitli baskılar görmüş ve İslâmî kaynaklarla ilgili araştırmalar yapan batılıların da temel kaynaklarından biri olmuştur.
Onun ufku, birçok ilim dalını inceleyip tercümeler yapacak ve her alanda faaliyet yürütecek kadar genişti. O, bu yönüyle Osmanlı-İlim geleneğinde de bir çığır açmıştı. Bu eserinde, sunduğu telif dünyası ve ilimlerle ilgili malumatın yanı sıra, kendisinin ‘ilim’ mefhumuyla ilgili görüşlerini ve ilmi elde etmeye, bilgi yollarını göstermeye yönelik gayretini görebilmek de mümkündür.
Asrımızda da böyle büyük müellifler yetişmesi temennisiyle kendisine bir kez daha Mevlâ Te‘âlâ’dan rahmet diliyor, eserlerinden müstefid olma yönündeki duâmızı tekrarlıyoruz…