Vefâtının sene-i devriyesi vesilesiyle, ilk asrın müceddidi Ömer ibni Abdilazîz (Radıyallâhu Anh)ı, örnek şahsiyeti, fazîletleri ve hizmetleriyle hatırlıyor, hayırla, minnetle ve şükranla yâd ediyoruz.
Künyesiyle beraber tam adı Ebû Hafs el-Melikü’l-Âdil el-Eşecc Ömer ibni Abdilazîz ibni Mervân ibni Hakem el-Ümevî’dir.
Ömer ibni Abdilaziz (Radıyallâhu Anh), mısır valisi Abdülazîz ibni Mervân ve Hazreti Ömer (Radıyallâhu Anh)ın tourunu Ümmü Âsım’ın oğlu olarak Medîne-i Münevvere’de doğdu. Son derece zeki ve kabiliyetliydi. Hâfızlığını küçük yaşta ikmal etti. Medîne-i Münevvere’de mukim büyük tâbiîlerden Sâlih ibni Keysân (Rahimehullâh)ın tedrîsâtına girdi.
Enes ibni Mâlik (Radıyallâhu Anh), aynı zamanda dayısı olan Abdullah ibni Ömer (Radıyallâhu Anhumâ) ve gerek bu mübarek şehirde yaşayan gerekse de muhtelif bölgelerde yaşayıp Hazreti Peygamber (Sallallâhu Aleyhi ve Sellem)i ziyaret maksadıyla Medîne-i Münevvere’ye gelen sahâbîlerden hadîs dinledi. Tâbiûnun büyüklerinden de istifade etti. Ubeydullah ibni Abdillâh, Saîd ibni Müseyyeb ve Urve ibni Zübeyr (Rahimehumullâh) gibi büyüklerin, onun yetişmesinde önemli bir tesiri vardır.
Ömer ibni Abdilazîz (Radıyallâhu Anh)ın Mısır’a Gidişi
Babası, dönemin Mısır valisiydi. Onun yanına Mısır’a gitti ve babasının vefâtına kadar orada kaldı. Babasının vefâtı üzerine Halife Abdülmelik ibni Mervân tarafından Dımaşk’a çağrılınca oraya gitti. Halife onu, kızı Fâtıma ile evlendirdi ve Hicâz valiliğine tayin etti. Vazifesini Halife 1. Velid devrinde de sürdürdü.
Hicâz Vâliliği Dönemi
Ömer ibni Abdilazîz (Radıyallâhu Anh) vâliliğe tayin edilir edilmez, Medîne-i Münevvere’nin on meşhur fakihinden oluşan bir şûrâ kurdu ve çıkacak kararları bu şûrânın istişaresinin ardından hükme bağladı. Valiliği süresince beş defa hac emirliği yaptı. Halife 1. Velid’in talimatıyla Mescid-i Nebevî’yi genişletti; şehirde, Peygamber Efendimiz (Sallâllâhu Aleyhi ve Sellem) devrinde inşa edilmiş olan mescidlerin tamirat, tadilat ve yenileme işlemlerini gerçekleştirdi. Halife Velid, kendisinden sonrası için kardeşi Süleyman’ı veliaht tayin etmişti ve 717 senesindeki vefâtını müteakip, Süleyman ibni Abdülmelik halife ilân edildi.
Halifeliğin Ağır Sorumluluğu
Ömer ibni Abdilazîz (Radıyallâhu Anh), Halife Süleyman’a, veliahtlığı döneminden itibaren hep destek çıktı. Hatta Velid ibni Abdülmelik’in kardeşi Süleyman’ı veliahtlıktan azletme teşebbüsüne dahi karşı çıktı. Süleyman ibni Abdülmelik, Ömer ibni Abdilaziz’in, kendisine verdiği desteğe kayıtsız kalmadı ve kendisini, vefât hastalığı sırasında veliaht tayin etti.
Halife vefât edince halk Ömer ibni Abdilaziz’e biat etmek istedi fakat o, halifeliğin ağır sorumluluğunun farkında olduğundan vazifeden çekindi. İleri gelenlerin ve halkın ısrarları üzerine vazifeyi üstlendi.
Evvela Hazreti Ömer (Radıyallâhu Anh)ın halifeliği dönemindeki uygulamaları topladı. Onun adaletini örnek alıyordu. Âlimleri de yanına alarak, tıpkı valiliğinde yapmış olduğu gibi büyük bir şûrâ oluşturdu ve yakınında bulunmayan âlimlerle de mektuplaşmak suretiyle istişarelerde bulundu.
Merkezî otoriteyi güçlendirme gayesiyle, devam etmekte olan kuşatmaları kaldırtarak orduların merkeze dönmesini sağladı. Bununla beraber yaz ve kış seferlerini de sürdürerek sınırların taciz edilmesini engelledi.
Zühd Sahibi Büyük Bir Devlet Adamı
Ömer ibni Abdilazîz (Radıyallâhu Anh) zühd ve takvâ hayatını benimsemiş bir âlimdi. Önceki halifeler döneminden kalan lüks eşyaları terk edip beytülmale koydurttu. Köle ve cariyeleri azat etti. Daima halktan biri gibi davrandı. Hutbelerdeki halifelere mahsus duâyı tebaayı da içine alacak hâle getirdi Bütün bu adâleti ve fazîleti üzerine, dört büyük halifenin ardından 5. halife sayıldı.
Uygun Gördüğü Görev Değişiklikleri
Zalim valileri ve adâletle hükmetmeyen kadıları görevden uzaklaştırdı. Kabile farkı gözetmeden adalet ve dindarlık yönünden iyi durumda olanları atadı. Memurlara yönelik şikâyetleri dikkate alan bir yönetim kurmuştu.
Ehl-i Sünnet Müdâfiî Bir Hükümdar
Ömer ibni Abdilazîz (Radıyallâhu Anh), akîde sahasında ortaya atılan birtakım şüphelerin iziâlesi konusunda da büyük hizmetlerde bulundu. O dönemde büyük bir fitne olarak zuhur etmiş olan Kaderiyye’ye ve onların lideri konumunda bulunan Gaylân ed-Dımaşkî’ye karşı Ehl-i Sünnet’i müdafaa etti.
Ülkesindeki gayr-ı müslimlerin ihtidâsı konusunda heyetler vazifelendirdi. Berberîler, Horasan, Mısır halkı ve Hint kıtasındaki hükümdarların bir kısmı onun devrinde ihtidâ ettiler.
Devrinde ekonomik gelişmeler de öne çıktı. Vergi konusunda köklü düzenlemeler yapıldı; tarım ve kalkınmaya önem verildi ve bütün bunlar sadece 2,5 senede gerçekleşti.
Fazîletlerine dair müstakil eserler kaleme alınmış olan Ömer ibni Abdilazîz (Radıyallâhu Anh) tarihî kayıtlardan bazılarına göre 5, bazılarına göre ise 10 Şubat 720 senesinde vefât etti.