Mustafa Sabri Efendi son devir İslâm âlimlerindendir. Yüzyirmiyedinci Osmanli Seyhu’l-İslâm‘ı olan Mustafa Sabri Efendi 1869 yılında Tokat‘ta doğdu.
1954‘te Mısır‘da vefat etti.
İlk tahsilini memleketinde yaptıktan sonra Kayseri‘ye gidip, Kayseri Medresesi‘nde Divrikli Hacı Emin Efendi‘den ilim öğrendi. Daha sonra İstanbul‘a gelerek huzur dersleri mukarriri (padişahin huzurunda bir konuyu etraflıca anlatan) Ahmed Âsım Efendi‘den ilim tahsil ederek icâzet aldı.
1890 senesinde yapılan ruûs (dînî ilimlerde bir derece) imtihanını kazanarak, yirmi iki yaşında Fâtih Câmii‘nde ders vermeye başladı. Elliden fazla talebeye icâzet verdi.
Beşiktaş Asâriye Câmii imâmlığı da yapan Mustafa Sabri Efendi, dördüncü rütbeden Osmânî ve Mecîdî ilim nişanlarını aldı.
1900 yılında II. Abdülhamit Han‘ın kitapçılığına getirildi, bir adet altın liyâkat madalyası ve dördüncü rütbeden Osmânî nişânı verildi. 1908‘de Tokat meb‘usu seçildi. Bu arada Fatih Câmii müderrisliği görevini de yürüttü.
İttihat ve Terâkki Partisine karşı çıkıp, o zaman yayınlanan Beyân-ül Hâk dergisinde baş yazar olarak yazılar yazdı. İttihat ve Terâkki Partisine mensub olanların kendisini öldürme teşebbüsleri üzerine Romanya‘ya giderek bir müddet orada kaldı. Daha sonra İstanbul‘a dönüp Süleymâniye Medresesi‘nde hadîs-i şerif müderrisliği yaptı. 4 Mart 1919 tarihinde Şeyhu’l-İslâm oldu.
Yedi ay süren bu vazifesinden sonra görevden alındı.
1920‘de yeniden Şeyhu’l-İslâm olup iki ay daha bu vazifede kaldı. 1922 yılında İstanbul‘dan Kahire‘ye giderek orada yerleşti ve Ezher Üniversitesi‘nde müderrislik yaptı. Türkçe ve Arapça çeşitli eserler yazmıştır.
İlimde çok kuvvetli bir derecede olan Mustafa Sabri Efendi, Mısır‘da Ezher Medresesinde bulunduğu sırada verdiği derslerde son derece faydalı oldu.
Doğru yoldan ayrılarak kendi görüşüne göre sapık bir yol tutan Abduh ve ona aldananlarla yaptığı ilmî münazâralarda, onların bozuk fikirlerini çürüterek sapıklıklarını ortaya koydu. Böylece birçok kimsenin bunlardan etkilenmesini önledi. Ehl-i Sünnet itikadına saldıranların maskelerini indirdi. Mezhepsizlere karşı sağladığı başarıyı şöyle ifade etmiştir: “Benim bu başarım Hakk‘ı müdafaa etmiş olmamdandır.”
Mustafa Sabri Efendi Mevkıf-ul Akli ve’l-İlmi adlı eserinde Abduh için söyle demektedir:
“Abduh‘un tuttuğu bozuk yolun hülâsası şudur: Ehl-i Sünnet itikadı üzere tedrisat yapmasıyla tanınmış olan Ezher Üniversitesi‘ni karıştırıp Ezherlilerin çoğunu adım adım dinsizlere yaklaştırmış, ama dinsizleri bir adım bile dine, yaklaştıramamıştır. Hocası Cemâleddin Efgânî vasıtasıyla Ezher‘e masonluğu sokan odur. Nitekim birtakım yanlış işlerin revaç bulması hususunda Kasım Emini‘yi teşvik eden de odur…”
Mes‘eletü Tercemeti’l-Kur‘ân, Savm Risâlesi, el-Kavlü’l-Fasl gibi birçok eseri vardır. Allâh Rahmet etsin ve kendisinden râzı olsun!
Kaynak: Yeni Rehber Ansiklopedisi