Oğuz boyunun, Kınık kolundandır. Babası Mîkâil’in bir savaşta şehid düşmesi sebebiyle Tuğrul bey ile ağabeyi Çağrı beyi dedeleri olan Selçuk Bey himayesine aldı. Selçuk Bey’in himayesinde büyüyen ve tecrübe kazanan iki kardeşin gençliği Cend şehrinde geçti. Selçuk Bey’in vefat etmesi üzerine yerine amcaları olan Arslan Yabgu Bey geçti. Daha sonra Cend şehrinden Nûr yöresine göç ettiler.
Gazne Hükümdarı Sultan Mahmud, Arslan Yabgu beyi yakalatıp hapsetti. Esaret altında iken, yeğenlerine kendi devletlerini kurmalarını vasiyet eden Arslan Yabgu bir müddet sonra vefat edince onun yerine oğlu Musa Yabgu geçti. [1] Lakin artık iktidar Tuğrul ve Çağrı beylerin elindeydi. Karahanlı baskısı altında artık Nûr bölgesinde tutunamayan Selçuklular, önce Harizm’e ordan da Horasan’a göç ettiler.
Gazneliler ile Temas
Selçuklular, Gazneli toprağı olan Horasan bölgesinde yerleştikten sonra, Sultan’a mektup yazarak, kendisine katılmak istediklerini söylediler. Lakin Gazneli Hükümdarı bunu kabul etmeyip üzerlerine ordu gönderdi. Nesâ yakınlarındaki savaşta, Selçuklular galip geldi. Bunun üzerine istedikleri bölgeleri aldılar. Selçuklular bu zaferden sonra, kendi devletlerini kurma fikri ile hareket etmeye başladılar.
Tuğrul Bey emrindeki süvariler ile birlikte, Nişapur’a girerek, Gazneli Mahmud’un sarayına yerleşti. Bu yenilgilerden sonra Sultan Mahmut bizzat kendisi sefere çıkarak, Selçuklular üzerine yürüdü. Peşpeşe kazandığı zaferler ile durumunu düzeltti ama genede barış teklif etti. Selçukluların barışı kabul etmeleri üzerine, verdiği sözden caydı ve Nişapur’a yürüdü. Tuğrul bey ile Dandanakan kalesi yakınlarında yapılan savaşı kaybetti. Bunun üzerine Tuğrul bey, Büyük Selçuklu Devleti kuruluşunu ve sultanlığını ilan etti. [2]
Peşpeşe Zaferler
Selçuklu orduları, Cürcan ve Taberistan’ı ele geçirerek camilerde kendileri adına hutbe okuttular ve imâr ettiler. Hemedan, Dinever ve İsfahan şehirleride Selçuklu hükmüne tabi oldu. Musa Yabgu’nun oğlu Hasan Bey’in, Bizans tarafından pusuya düşürülerek şehit edilmesi üzerine bu ülkeye savaş ilan edildi. İbrahim Yınal ve Kutalmış komutası altında ki Selçuklu ordusu, Erzurum’u fethettikten sonra Pasinler ovasında, Bizans kuvvetlerini yenilgiye uğrattı. Çok miktarda ganimet ve savaş esiri ele geçti.
Tuğrul Bey, Şîî Büveyhî devleti elinde olan Bağdad’ı ele geçirdi ve Abbasi halifesini buraya geri davet etti. 1058 yılında Abbasi Halifesi Kâim bi-emrillah ile görüştü ve halife tarafından sultan edildi. Ayrıca Halife, Tuğrul Bey’i doğunun ve batının hükümdarı ilân etti ve bizzat eliyle kılıç kuşattı. Tuğrul Bey de halifeye değerli hediyeler sundu.
İbrahim Yınal isimli komutanın, ikinci kere kendisine isyan etmesi sebebiyle onu mağlub ederek, gerekli cezayı verdi. Abbasi halifesinin kızı ile evlendikten sonra Bağdad’dan ayrıldı. Hoy ve Nahçivan şehirlerini kendine tabi kıldıktan 6 ay sonra, Rey şehrinde vefat etti. Dindar, merhametli ve cömert bir sultan idi. Ele geçirdiği şehirlerde birçok cami, medrese ve kervansaraylar yaptırmıştır. Allah (Celle Celâluhû) hizmetlerini kabul eyleyip, rahmetiyle muamele buyursun.
Dipnotlar
[1] Râvendî, I, s. 90
[2] Mehmet Altay Köymen, Tuğrul Bey ve Zamanı s. 25
