Devlet-i Aliyyenin ilk Şeyhülislâmı olan Molla Fenârî (Rahmetullâhi Aleyh), 751 senesinde Safer ayında doğdu. Künyesiyle beraber tam adı, Muhammed ibnü Hamza ibni Muhammed ibni Muhammed er-Rûmî el-Fenârî’dir. Fenârî şeklinde nisbelenmesi konusunda, köyüne ya da fenerci olan babasının mesleğine nispetle bu şekilde anılmış olabileceği şeklinde iki farklı görüş zikredilmekte ve babasının da aynı nisbeyi kullandığı bilinmektedir.
Molla Fenârî (Rahmetullâhi Aleyh) İslâmî ilimler alanındaki ilk tedrîsâtını babasının yanında tamamladıktan sonra İznik’te Alâeddin Ali Esved (Rahmetullâhi Aleyh)in derslerine devam etti. Buradaki tedrîsâtının ardından Amasya’ya giderek devrin önemli âlimlerinden Cemaleddin Aksarâyî (Rahmetullâhi Aleyh)in rahle-i tedrîsâtından geçerek 778 senesinde icâzet aldı.
Kâdılık Vazifesine Getirilmesi
Yakın dostu olan, mütekellim ulemânın ve usûl âlimlerinin büyüklerinden Seyyid Şerif el-Cürcânî (Rahmetullâhi Aleyh) ile birlikte Kahire’ye giderek devrin büyük âlimleri arasında bulunan Ekmeleddin el-Bâbertî (Rahmetullâhi Aleyh)den ilim tahsil ederek icâzetle müşerref oldu. Kahire’den Bursa’ya dönüşünün ardından, devrin sultanı Yıldırım Bâyezid Hân tarafından Bursa kâdılığı vazifesine getirildi.
Gerçekleşen Ankara savaşı neticesinde Osmanlı devletinin merkezi otoritesinde dağılmalar söz konusu olunca, daha önce tanışmış olduğu Karamanoğlu Mehmed Bey’in yanına giderek on yıldan fazla bir süre Karaman’da kaldı ve ders vermeye de burada devam etti.
Hac Yolculuğu ve Kahire Yılları
Şeyhülislâm Molla Fenârî (Rahimehullâh), Yıldırım Bâyezid Hân’ın oğlu Çelebi Mehmed’in devletin birliğini yeniden tesis etmesinin ardından Bursa’ya dönerek 818 senesinde Bursa kadılığı vazifesini tekrar üstlendi. Daha sonra hac menâsikini îfâ etmek üzere Hicaz’a gitti. Hac seyahati dönüşünde el-Melikü’l-Müeyyed Şeyh el-Mahmûdî’nin talebi üzerine Kahire’ye giderek bir süre burada kaldı ve ilmî faaliyetlerini de burada sürdürdü.
Osmanlı topraklarına tekrar döndüğünde, Sultan 2. Murad Hân tahta çıkmıştı. 828 senesinde Şeyhülislâmlık vazifesini üstlendi ve böylelikle Devlet-i Aliyye’nin ilk Şeyhülislâm’ı oldu. Uzun süre bu vazifede kaldıktan sonra tekrar hac yolculuğuna çıktı ve Bursa’ya döndükten kısa bir süre sonra vefât etti.
Vefât Tarihi ve Meşhur Talebeleri
Şeyhülislâm Molla Fenârî (Rahmetullâhi Aleyh)in vefât tarihi hakkında 15 Mart 834 tarihinin yanı sıra 838 tarihi de zikredilmektedir. Bu fark, kitabe ve kayıtlardaki farklılığa dayanmaktadır.
Talebeleri arasında; oğlu Mehmed Şah Fenârî, Şehâbeddîn ibn Arabşâh, Kadızâde Rûmî, Kütbüddînzâde İznikî, Kâfiyeti, Emîr Sultan, Molla Yegân ve büyük muhakkik İbn Hacer el-Askalânî (Rahmetullâhi Aleyhim) gibi âlimler bulunmaktadır. Mevlâ Te‘âlâ rahmet eylesin.
